speurtocht in moravië

Onze trip naar Tsjechoslowakijë heeft ons de gelegenheid gegeven kennis te maken met Dr. Phil. Hannah Laudová, een charmante dame op jaren, die bijna twintig jaar terug een uitgebreide studie had gemaakt van de zwaarddansen in het algemeen (dus niet alleen van de reizwaarddansen). Die studie was jarenlang veronachtzaamd gebleven, tot zij in 1983 een kans kreeg als regisseuse op het 38e Internationaal Festival van Strážnice. Zij was weg van onze zwaarddans! En langs haar konden wij meer vernemen over de tsjechische en moravische vormen van zwaarddansen. Tijdens een colloquium werden zeer interessante filmen vertoond uit de jaren kort voor de tweede wereldoorlog. De vormen van zwaard-, stokken- en hoepeldansen, die wij hier te zien kregen deden ons herinneren aan onze eigen trawantel. Spijtig genoeg werden wij weggeroepen in verband met een optreden, zodat wij niet alle filmen hebben kunnen bekijken. Wij hebben intussen geprobeerd kopies los te krijgen voor ons zwaarddansarchief. Maar tot op heden zijn wij daar nog niet in geslaagd. Het is in Tsjechoslowakijë dikwijls zo moeilijk dé juiste man te vinden!!!

Op onze vraag naar een mogelijke uitwisseling met een originele folkloregroep, verwees zij ons naar de groep uit Strání. Het dorp was ons reeds bij name bekend als plaats waar er een reizwaarddans werd gedanst, maar wij wisten niet of er nog de dag van heden traditioneel werd gedanst. Hannah verzekerde ons van wel en bracht ons in kontakt met Dr. Pavel Popelka, wonende en geboren te Strání, die aldaar de groep Javorina leidde. Uit schriftelijke kontakten volgde de wens de dans ter plaatse te bekijken en te filmen. Net zoals wij enkele jaren terug met de Bacubert hebben gedaan. En zo... zaten wij begin maart 1984 om 22.30 uur in een hevige sneeuwstorm in de Witte Karpaten: de weg steeg ... de wielen slipten ... wij zaten met de angst in het hart nooit in Strání te zullen aankomen. Het landschap was pikdonker en sporen wezen uit, dat voor ons een vrachtwagen in moeilijkheden zat. Toen wij eindelijk de top bereikten en aan het dalen gingen vonden wij een door de sneeuw onleesbaar geworden bord. Wij vermoedden, dat wij in Strání gearriveerd waren. En toen: even verder daalde de weg naar een aantal huizen langs een verlichte straatweg, gingen wij écht aan het slippen. Al een geluk, dat er geen verkeer op de weg was; Zo zijn wij die avond Strání binnengegleden! Strání telt zo'n 6000 inwoners en is voor de streek een niet onaanzienlijk dorp.

Net als Klein Duimpje gingen wij aankloppen aan een huisje, waar er nog licht brandde. Op onze vraag waar Mr. Popelka wel mocht wonen, kwam de wedervraag welke van de wel 600 Popelka's, die het dorp rijk was, we wensten!

Na wat geharrewar werden wij met veel vriendelijkheid door de sneeuw tot bij onze gastheer en zijn vrouw geleid.

En zoals zo dikwijls in Tsjechoslowakijë werden wij er uiterst hartelijk onthaald.

De volgende dagen kregen wij te horen, dat er in de streek op drie plaatsen met Carnaval reizwaarddansen worden uitgevoerd: Strání, Bystrice pod Lopenikem en Komná. Deze laatste interesseerde ons bizonder, omdat hij slechts met vier dansers wordt uitgevoerd! Een alleenstaand geval!

de gazda met de ontvangen giften

Tot ons spijt waren wij te laat voor de dansen in deze twee laatste dorpen: zij hadden gedanst op de dag, dat wij aangekomen waren. Toch had men ons gezegd, dat ze eerst zondag zouden dansen, maar het bleek, dat er dikwijls heel wat geïmproviseerd wordt, zodat de afspraken soms nog op het laatst gewijzigd worden.

Zo hebben wij echter een grote toer gemaakt doorheen karnavalvierend Moravië en zelfs door een stukje Slowakije.

Bepaald interessant! Karnaval wordt hier nog in zijn primitieve vorm gevierd. De jongelingen (soms ook reeds gemengd) van het dorp trekken verkleed (al dan niet met muziek) van huis tot huis en worden overal getrakteerd op slivovotsj en heel dikwijls op iets te eten (koek, worst, vet spek e.d.). Bij de verkleden vindt men nog zeer typische figuren terug als de strooien man, de beer, de soldaten met het kanon, het paard, de jongens als meisje verkleed. Allemaal elementen, die wij kennen in diverse streken: Duitsland, Groot-Brittanië, bij ons, in Nederland, in Frankrijk, Spanje…

Dit Karnaval heeft in ieder dorp zijn eigen vorm. Voor Strání is die eigen vorm: de reizwaarddans. En dat is een belevenis op zich zelve. Wij, die de zwaarddans kennen als een ernstige bedoening: denk maar bij ons aan het Trawantelen, aan onze eigen dans, denk aan de engelse dansers of zelfs aan de Bacubert, die hoewel midden in zomer gedanst zeker niet overloopt van vrolijkheid; wij stonden hier plots in verbazing tegenover een totaal andere opvatting. Gij kunt het het best vergelijken met ons Driekoningenzingen! Een groepje van zes, met enkele muzikanten trekt in hun witte kledij met hun knalrode zwaarden naar de huizen van vrienden en bekenden en naar het lokaal kaffee. In ieder huis komen ze zingend binnen, dansen of buiten, of (meestal) op de overdekte binnenkoer (erf) of zelfs binnen. De dans is eenvoudig van vorm: onder en over de zwaarden na een inleidende (vrolijk) gezongen figuur en dan warren om te eindigen met een dans met de huisvrouw. Maar het geheel barst van de vrolijkheid... Nogmaals: precies Driekoningenzingen...

Die vrolijkheid wordt trouwens in de hand gewerkt door de ontvangst, die de zwaarddansers te beurt valt! Ze worden vergast op slivovitsj (pruimengenever) en geloof mij vrij ge kunt best de stukken varkensvet, die men u aanbiedt, naar binnen werken om uw maagwand te smeren. Anders loopt ge gegarandeerd kans op een maagperforatie! Overal staan in vet gebakken koeken klaar en taart en (heel vette) worst en nog van die dingen... De stemming is dan ook vrij vlug uitgelaten. De tekst van de liedjes zit er wellicht ook voorin flink stuk tussen. Wij hebben er niets van verstaan, maar er werd ons toegefluisterd, dat het om héél vuile teksten ging!!! En als wij moeten voortgaan op dat wat ze ons hebben proberen te vertalen, dan schijnt daar wel iets van aan te zijn!

Dezelfde figuur in ’t echt en volgens dansbeschrijving

 

In Strání loopt er meer dan één groep rond. Zelfs sedert enige jaren kindergroepen. Daarmee wil men het gebruik bestendigen en voor de toekomst bewaren. 

Een speciaal .verrassingeske nog wanneer de groep de plaatselijke kroeg binnentrok. De ontvangst was er eerder koel. Maar hier werd het toneeltje opgevoerd, waarbij één van de dansers op een paar stoelen gaat liggen en door de anderen "doodgesabeld" wordt. De betekenis ligt in het gezongen liedje, was ons niet helemaal duidelijk, maar het geheel doet herinneren aan het "doden" van de nar...

Wat is er nu merkwaardig aan deze zuid-moravische vorm van de zwaarddans? De dans wordt uitgevoerd met slechts vijf dansers - de gastheer was vroeger nummer zes . De groep is vergezeld van de gazda, drager van een houten zwaard, waarop de giften (vet spek) worden gestoken. De dansrichting is -afwijkend van onze vormen - steeds tegen de zon. De pas is hortend en gehopt. De dans heeft een naam: Pod šable, wat onder het zwaard betekent. Ziehier nog enkele opmerkingen van Dr.Pavel Popelka over-de dans in een artikel, waarvan de referentie ons onbekend is.

De kansen op voortbestaan van deze dans komen vooral voort uit het feit, dat de Stranjaken de dans als hun representatiesymbool aanzien. (cfr. de vroegere geheimdoenerij rond de trawantel). Dit kwam ook door de sterke interesse voor de dans van buiten het dorp. In de jaren 80 van de 18de, eeuw kwam de dans voor het eerst naar buiten toen men danste voor de heren van Uhersky Ostroh. Sedertdien is er steeds ruime belangstelling geweest vanwege vakmensen en vreemd publiek.

De dans onderging hierdoor, en vooral dan door een opname op film in 1949, op een bepaalde manier wijzigen in vorm. De gewaagde zangteksten verdwenen en ook de figuren en de klederdracht ondergingen invloeden.

Men weet niet wat de oorsprong van de dans is. Volgens de verhalen van de plaatselijke bevolking gaat het om een bandietendans! F. Pospišil dichtte hem een vreemde herkomst toe. Sommige punten (het neersabelen, de gewaagde teksten) doen denken aan de vruchtbaarheidsgebruiken.

De dans wordt op de dinsdag voor aswoensdag gedanst. Vroeger was dat evenwel drie dagen aan één stuk

Strání komt op 17 maart 1985. Programma in een volgend nummer.