Eerbetoon aan Renaat
Renaat Van Craenenbroeck - geboren op 3 januari 1937 in Antwerpen,
is gestorven op 6 juli 2001 in Kroati‘
Hij was de stichter van de volksdansgroep Lange Wapper, schepper van de Antwerpse Zwaarddans, choreograaf van vele volksdansen en een inspiratie voor vele dansliefhebbers
Een eerbetoon aan Renaat Van Craenenbroeck
door Trevor Stone
vertaling door Arvid Hanssens
Op vrijdagavond, 6 juli kreeg ik telefoon uit Kroatië met het nieuws dat Renaat Van Craenenbroeck overleden was. Drie maanden later sta ik voor de moeilijke opdracht een overlijdensbericht te schrijven voor deze opmerkelijke man.
Ik ontmoette Renaat voor het eerst 20 jaar geleden toen zijn groep, Lange Wapper, deelnam aan een Longsword weekend dat ik in 1981 in Malton organiseerde. Iemand had me verteld over het bestaan van een Vlaamse zwaarddansgroep in Antwerpen, tijdens een Longsword workshop op het Sidmouth Folk Festival. Die informatie kwam van Roland Higson, een muzikant van Horwich Morris Men, een groep uit het Noordwesten die regelmatig contact had met Lange Wapper. Het was een verrassing om van deze groep te horen, want ik dacht dat het zwaarddansen op het vasteland volledig verdwenen was, en alleen in Engeland nog overbleef. Renaat en de groep Lange Wapper openden een deur naar een wereld van zwaarddansen buiten Groot-Brittannië, maar de ontmoeting betekende vooral het begin van een vriendschap die nog vele jaren in mijn herinnering zal blijven voortbestaan.
Renaat en ik reisden naar evenementen met zwaarddansgroepen in streken zoals Tsjechoslowakije, de Shetland Eilanden en Duitsland. Ik ben met de groep naar Spanje en Italië gereisd en Renaat heeft een groot aantal bezoeken gebracht aan Engeland, gewoonlijk met Kerstmis of Nieuwjaar, om groepen te zien zoals Flamborough, Grenoside, Goathland en Handsworth - sommige meer dan één keer. Ik heb vaak de reis naar Antwerpen gemaakt en bij Renaat gelogeerd, gewoonlijk voor Lange Wappers optreden met halfvasten. Tijdens deze bezoeken leerde ik groepsleden van Lange Wapper en Renaats gezin kennen.
Renaat is geboren en getogen in Antwerpen, en hij voelde een sterk engagement voor dit vlaamssprekend gebied. Hij was enig kind van een kleermaker. Zijn familie maakte de tekorten en ontbering mee die volgden op WOII. Zijn opleiding voerde hem naar een carrière in zaken, en zijn vooruitzichten werden sterk verbeterd door zijn talenkennis. Hij werkte een aantal jaren als officieel stadsgids van Antwerpen, en hij kweet zich van die taak met dezelfde energie en toewijding die hij aan zijn andere interesses besteedde.
In februari 1958 richtte Renaat mee de volksdansgroep Lange Wapper op
(genoemd naar een reus die de straten van Antwerpen onveilig maakte).
Na enkele jaren voegde de groep het woord "Dansgroep" aan hun naam toe, een belangrijke keuze, gezien het ouderwets karakter van "Volksdans"
In de vroege jaren, wanneer hij zijn groep aan het vormen was, beschouwde Renaat de bestaande Vlaamse folklore-organisaties als reactionair - in die mate, dat hij en zijn groep kritiek kregen voor hun benadering van de dansen. Maar, zoals zo vaak gebeurt, smolt het verzet geleidelijk weg, en werd Renaats interpretatie van de dansen aanvaard, zelfs gekopieerd, al bleef Lange Wapper de reputatie houden een "moeilijke" groep te zijn, omdat ze hoge eisen stelden. Tijdens deze periode was Renaat druk bezig met onderzoek naar de geschiedenis van Vlaamse dansen in Brabant. In 1970 vond hij dat hij voldoende informatie over zwaarddansen verzameld had om opnieuw een Vlaamse zwaarddans te kunnen creëren.
Renaat ging vaak met zijn gezin op vakantie in Engeland, in weerwil van zijn klachten over de lage kwaliteit van het eten toendertijd, en de groep Lange Wapper bezocht voor het eerst het Verenigd Koninkrijk (Birmingham) in 1968. In 1972 namen ze deel aan de Llangollen Eistedford.
Ik realiseerde me, voordat ik begon te werken aan deze hulde, dat Renaat een mens met veel facetten was, en dat een deel van mijn taak erin bestond ervoor te zorgen dat lezers inzien hoe breed zijn gamma van activiteiten was. Veel zwaarddansgroepen in het VK, bijvoorbeeld, kenden Renaat van zijn aanwezigheid op en betrokkenheid bij de organisatie van de Sword Spectaculars die in 1996, 1998 en 2000 gehouden werden. Het idee een internationaal treffen van zwaarddansgroepen te houden kwam van Renaat - hij hoopte een dergelijke manifestatie te organiseren in 1989 ter herinnering aan de 600 jaar sinds de eeste schriftelijke verwijzing naar zwaarddansen, die hij ontdekte in de archieven van Brugge. Door een gebrek aan fondsen kwam dit plan niet tot uitvoering, maar hij steunde het idee fervent toen een groep in Engeland het in 1996 weer ophaalde.
Hoeveel van zijn contactpersonen in Engeland wisten van zijn uitgebreid onderzoek in zijn eigen land en op het hele vasteland? (Hij werd door Steve Corrsin beschreven als "....de grootste autoriteit en de belangrijkste figuur die de zwaarddansgroepen van het vasteland met elkaar verbindt.") Hij had contacten met zwaarddansgroepen en onderzoekers over het hele vasteland. Renaat was een verstokt beller - ik kon bijna de klok gelijk zetten met zijn wekelijkse telefoontjes, en hij had altijd iets interessants door te geven.
De meeste mensen zullen waarschijnlijk ook niet weten dat hij een gerespecteerd (en erg druk) dansleraar was, die gevraagd werd in heel België en Frankrijk door groepen die hun dansvaardigheid wilden verbeteren. Zijn serie lesvideo's over Vlaamse walsen, mazurka's, schottischen en polka's zijn een ideaal beginpunt voor dansers die aan hun dansvaardigheid willen schaven.
Het is moeilijk voor mij om Renaat apart te zien van Lange Wapper - hij was één van de stichters van de groep, die oorspronkelijk gezelschapsdansen deed. Bijna een decennium later moedigde hij een groep aan een zwaarddans uit te voeren die hij gemaakt had op basis van verwijzingen naar dansen uit vlaamstalige gebied en puttend uit zijn uitgebreide ervaring van reizwaarddansen van elders op het vasteland. Toch hadden sommige van zijn activiteiten niet met de groep te maken. Ik denk dan aan de keren wanneer hij en ik samen reisden om groepen in hun eigen streek te bekijken (zoals de zwaarddansers van Papa Stour). Het was weining waarschijnlijk dat veel van die groepen naar het buitenland zouden reizen, gezien ze zo afgelegen waren.
Enkele jaren geleden trouwde Renaat voor de tweede keer, en verhuisde hij naar het zuiden van België, waar zijn nieuwe vrouw Marie-Christine (ook bekend als Puce) huisarts is, maar hij deed regelmatig 225 km op een week, heen en terug, om de wekelijkse repetities van Lange Wapper te leiden.
Sinds hij op pensioen ging enkele jaren geleden heeft Renaat een internationale reputatie opgebouwd door presentaties te geven op conferenties zoals die van de Sword Spectaculars en op die van de International Council of Traditional Music (Internationale raad van traditionele muziek) in Kroatië in juli 2000. Deze presentaties gaven een overzicht van zijn uitgebreide kennis over de geschiedenis van zwaarddansen op het vasteland en hij ventileerde er zijn favoriete thema: zijn idee‘n en ervaringen geven over het creëren en doen herleven van zwaarddansen. Veel van deze manifestaties leidden tot nieuwe contacten die hij, gul als altijd, deelde met andere onderzoekers. Zijn bezoek aan het ICTM Symposium leidde tot een ontmoeting met een Spaanse onderzoeker die hem beloofde hem informatie te leveren over zwaarddansen uit Andalusië en andere delen van Spanje. Dat was genoeg voor Renaat - hij begon een bezoek van ons aan de streek te plannen voor zo gauw als praktisch mogelijk was. Zijn inspanningen waren niet beperkt tot het verzamelen van dansen; hij had nog een afspraak met John Forrest later op de avond dat hij gestorven is, om Vlaamse historische referenties aan morrisdansen te bespreken.
Renaat bracht samen met Mark Van Orshoven, de nar van Lange Wapper en computerexpert, een regelmatige publicatie uit, "'t Zweertdanserke" dat dienst deed als nieuwsbrief van de groep en waarin sommige van de vele ontdekkingen die Renaat deed over zwaarddansen een plaats kregen. Hij en ik wisselden onze publicaties (en ons foto- en videomateriaal) uit in een poging ons werk meer toegankelijk te maken voor latere onderzoekers.
Het kan nauwelijks verbazen dat de dood van zo'n toegewijd en belangrijk figuur in de wereld van de dans veel commentaar uitlokt. Ik ben er zeker van dat Renaats familie en mijn vrienden in Lange Wapper mijn enorme gevoel van verlies kennen dat ik met hen deel. Ik denk dat het kan helpen te verwijzen naar sommige van de vele boodschappen van groepen en personen uit Engeland, Amerika en van het vasteland die mij gecontacteerd hebben. Ik heb beslist de volgende boodschappen van experten op het gebied van de internationale dans en onderzoek te citeren:
John Forrest (auteur van "The History of Morris Dancing") was in Kroati‘ toen Renaat stierf en hij schreef:
Beste Trevor,
Ik dacht dat je dit trieste nieuws liever van mij zou horen dan van meer anonieme bronnen.
Renaat Van Craenenbroeck, de leider van Lange Wapper, waarvan ik weet dat je hem kent, stierf tijdens een dans vrijdagavond in het dorp Vela Luka op het eiland Korcula. Lange Wapper was uitgenodigd door de moreskanti op het zwaarddansfestival in de stad Korcula. Ik was daar op een symposium dat geleid werd door Elsie Dunin.
We waren in Vela Luka voor een reeks dansen met de nieuwe reizwaardgroep Kumpanija, die net weer opgestart was. Lange Wapper deed enkele dansen op het dorpsplein om de show te openen, en ging net beginnen aan een soort komische boerendans waarbij Renaat de mannen in een rij rond de vrouwen leidde. Plots (zonder enige waarschuwing) viel Renaat op de grond. Eerst dachten we dat dit deel uitmaakte van een dood-en-verrijzenisspel, dus toen ze rond hem gingen staan en "doktor, doktor" riepen, deed eerst niemand wat. Maar het werd snel duidelijk dat er iets mis was. Er waren verschillende dokters in het publiek, en sommige mensen (zoals ikzelf) die EHBO kenden. Ondanks de helfhaftige inzet van alle aanwezigen kon er niets meer gedaan worden.
De danswereld heeft een grote figuur verloren. Maar ik dank God dat Renaat gestorven is terwijl hij deed wat hem het liefst was in de wereld. Vlak voor hij stierf had hij een glimlach op zijn gezicht, en ik geloof dat hij op slag dood was, zonder pijn.
Ik hoop dat we elkaar nog eens in betere omstandigheden kunnen treffen.
Er werd een mis voor Renaat gehouden in zijn woonplaats Libin op dinsdag 17 juli 2001. Zijn kist werd door leden van Lange Wapper naar een volle kerk gedragen. De volgende ochtend werd een begrafenisdienst gehouden in het crematorium van Antwerpen, gevolgd door een samenzijn in Den Hopsack (het café waar de dansers verzamelen tijdens hun optreden van halfvasten, dat voorafging aan een speciaal optreden ter nagedachtenis aan Renaat.
Steve Corrsin (auteur van "Sword Dancing in Europe: A History") schreef:
Ik heb me nog nooit zo geïsoleerd gevoeld van de wereld van het zwaarddansen in Groot-Brittannië en het vasteland als nu. Er zijn nog maar zo weinig Amerikaanse, of Canadese zwaarddansers in Engeland geweest, en bijna geen op het vasteland -- Ik herinner me dat op het festival van Scarborough in 1996, tijdens de Ceilidh laat op de avond toen Renaat en Lange Wapper dansten, ik Sarah Henry van [de New-Yorkse groep] Half Moon Sword vastpakte en tegen haar zei alles te vergeten en hun haar volledige aandacht moest geven.
Ik bleef tegen mezelf zeggen: volgend jaar ga ik naar Antwerpen, ik ga naar Korcula... en dacht dat Renaat daar een deel van zou zijn. Als Lange Wapper verdergaat met het optreden van halfvasten volgend jaar zal ik er bij zijn. Het is te laat, maar het is toch iets. Het was een geruststelling dat John Forrest er was in Korcula.
Renaat stuurde me nog altijd zo nu en dan verbeteringen voor mijn boek, en verzoeken om één of andere Amerikaanse publicatie op te zoeken. Daar komt nu een plots einde aan. Je zal je herinneren dat hij en ik onze ruzies hadden, meestal geen erg verstandige, en ik betwijfel of we elkaar wel begrepen, ik vraag me af of hij wel andere Yanks goed kende. Maar hij was geweldig gastvrij, en gul in het delen van zijn werk met mij, en hij had wat ik bij een Amerikaans bravour zou noemen, maar het was echt niet dat, het was echt vertrouwen en beheersing. Over zijn "Speurtocht" artikels, zijn onderzoeken in de Vlaamse middeleeuwse archieven zei ik in mijn boek dat deze korte artikels voorbeelden waren van gedetailleerd opzoekingswerk. Dat zijn ze zeker.
Ik doe deze dagen meestal onderzoek naar de schrijvers en geleerden van de jaren '20 en '30, geen gulle periode: mannen zoals Richard Wolfram en Rolf Gardiner deelden met anderen niks anders dan hun eigen enorme egocentrische visies. De erg beperkte internationale contacten uit die dagen tussen dansers kan je niet vergelijken met de recente contacten die Renaat mee zo vooruithielp - je kan die vergelijking gewoon niet maken. Hij kende duidelijk elke zwaarddanser op het vasteland die de moeite was om te kennen. En hij promootte dansen in de meest positieve manier die je je kan voorstellen, van België tot Spanje, Italië, Frankrijk, Duitsland Kroatië, de republiek Tsjechië, Slovakije, Engeland; een Europeaan in de beste zin van het woord.
Gewoonlijk wordt de zwaarddans van Lange Wapper slechts één keer per jaar, met halfvasten, in Antwerpen opgevoerd.
Ter nagedachtenis aan de man die jarenlang hun gids en leider was geweest
organiseerde de groep een speciaal optreden op de gewoonlijke plaats
voor de kathedraal van Antwerpen op woensdag 18 juli 2001.
Een volgende boodschap kwam van professor Elsie Dunin, organisator van het Symposium voor de studiegroep ethnochoreologie van de International Council of Traditional Music (ICTM, internationale raad voor traditionele muziek) dat in juli 2000 gehouden werd, en onze gids toen Renaat en ik in februari dit jaar het Festival van Lastovo bezochten.
Renaat Van Craenenbroeck nam deel aan het symposium van 2000 op het eiland Korcula en was teruggekeerd naar Korcula in juli 2000 met zijn groep, Lange Wapper, de groep die hij besprak in zijn verhandeling op het symposium. Dit jaar [2001] nam zijn groep deel aan de opening van het vijfde festival van zwaarddansen. Het festival viel samen met een mini-symposium met de titel "Moreska: verledenen heden".
Op vrijdagavond, 6 juli 2001 reisden we allemaal naar Vela Luka, waar Lange Wapper zou optreden met twee ander groepen (de nieuwe Kumpanija van Vela Luka, en de zwaarddansgroep Tatarata uit Casteltermini, Sicili‘) op het grote plein voor de hoofdkerk van de stad. Het was in Vela Luka (aan de westkant van het eiland Korcula), dat we getuige waren van de plotse dood van Renaat. Het programma begon normaal. In het derde nummer leidde Renaat zijn mannen in een komische opstelling van een carnavalsdans. Het publiek lachte. Renaat was in het midden van het stenen plein en viel op de grond. Ik en anderen dachten dat hij een toneeltje van "dood en verrijzenis" speelde. Er bleek verwarring bij de dansers, en iemand van de groep riep om een dokter (net zoals in dit soort stukjes "theater"). Toen verscheen een echte dokter uit het publiek, en we realiseerden ons dat dit geen toneeltje was waarin Renaat als wedergeborene zou rechtspringen. We begonnen ons te realiseren dat Renaat echt weer was opgestaan als geest. Ieder van ons zal zich zo'n tafereel herinneren op deze betekenisvolle en spirituele manier.
De zondag voor het vertek van Lange Wapper deed de Belgische groep een herinneringsoptreden voor Renaat (met veel tranen) op het cirkelvormige plein van Korcula, bij de zee, waarbij elk van de zes Kumpanija en Moreska groepen van Korcula in kostuum aanwezig waren. Op deze manier toonden de dansers van het hele eiland spontaan hun respect en medeleven voor een andere dansgroep en hun gestorven leider.
Maar misschien moet het laatste woord naar Marc Hanssens gaan, al jaren danser en de huidige voorzitter van Lange Wapper:
Trevor,
Eerlijk gezegd is Renaat nog niet uit mijn gedachten geweest sinds die zesde juli in Vela Luka. Wat ik ook doe, denk of beleef...hij is er altijd. Ik had me nooit gerealiseerd wat voor een impact een mens op iemand anders zijn leven kan hebben. We hadden onze verschillen, en we discussieerden soms over hoe verder te gaan met Lange Wapper. Hij had zijn idee‘n, ik de mijne. Nu moet ik verder met de mijne, en ik probeer me telkens voor te stellen hoe hij het zou gezien hebben. Soms werkt dat, soms niet.
Zoals zoveel dingen, evolueert ook het dansen. Ik zal nooit een Renaat zijn, ik kan hem niet zijn. Maar samen met de andere leden van Lange Wapper zullen we verdergaan met wat hij opgebouwd heeft. Sommige dingen kunnen wel veranderen en evolueren naarmate de tijd voorbij gaat, maar wij zullen de traditie levend houden, in het achterhoofd houdend dat we ze niet stil mogen laten staan.
Lezers die Renaat gekend hebben zullen zeker samen met mij Marc en de groep alle succes wensen bij het verzekeren dat Dansgroep Lange Wapper nog vele jaren verdergaat.
De groep, de wereld van de volksdans zullen zijn inzet en enthousiasme missen - ik zal vooral zijn vriendschap missen.
Renaat heeft met de volgende artikels bijgedragen aan Rattle Up My Boys:
"The Sword Dance in Antwerp" (De zwaarddans in Antwerpen) - informatie over de zwaarddansgroep van Lange Wapper - nummer 2, reeks 3. zomer 1991
Informatie over de Oki Kenbai (een Japanse groep) - nummer 2, reeks 4. zomer 1993
"An intriguing document - an ancient French illustration" (Een intrigerend document - een oude Franse illustratie) - nummer 5, reeks 5. winter 1995/96
"Sword dancing in 1389" (Zwaarddansen in 1389) - verslag van een bezoek aan de Brugse archieven - nummer 3, reeks 6. lente 1997
Een bespreking van Steve Corrsins boek "Sword Dancing in Europe: A History" (Zwaarddansen in Europa: een geschiedenis)- nummer 1, reeks 8. lente 1999
Een verslag van een bezoek aan een zwaarddansfestival in Balingen in Duitsland - nummer 1, reeks 9. lente 2000
"Rules for a successful sword dance team" (regels voor een geslaagde zwaarddansgroep) - nummer 2, reeks 10. zomer 2001
Een verdere "History of the Continental Sword Dances" (geschiedenis van de zwaarddansen op het vasteland), gebaseerd op Renaats presentatie op de laatste conferentie van de Sword Spectacular, was bijna af toen Renaat stierf.
Ik verwijs ook naar de nieuwsbrief van Lange Wapper 't zweertdanserke waarvan Renaat de redactie deed.
Trevor Stone, september 2001
nummer 3, reeks 10, Autumn 2001
Published by Trevor Stone, The Old Vicarage, Downe Street,
Driffield, East Yorkshire YO25 6DX
phone 01377 253 431 e-mail: trevor@jtstone.karoo.co.uk